در این نوشتار قصد داریم تا به بررسی اقتصاد و مدیریت اقتصادی در امر انتظار و سبک زندگی بپردازیم.
بسم الله الرحمن الرحیم
داشتن نگاه اقتصادی در اسلام بسیار مهم است. فراوانی آیات و روایاتی که در این باره وارد شده، نشان دهنده اهمیت این مساله است و برداشت‌های صوفی‌مآبانه و درویش‌مآبانه از مقوله‌ی اقتصاد در دین مورد تایید نیست.
در هیچ‌کدام از احکام و توصیه‌های دینی ما، به اینکه به دنبال رفاه نباشیم اشاره‌ای نشده است بلکه بر عکس توصیه شده برای رفاه حال خانواده تلاش کنیم.
حکومت وعده داده شده‌ی خداوند هم حکومت سرشار از نعمت‌ها و رفاه مطلق است. سیره اقتصادی امیرالمومنین و سبک زندگی ایشان هم موید همین مطلب است.
مباحث مالی از همان ابتدا با ولایت امیرالمومنین گره خورده است و قابل تفکیک نیست. خداوند متعال در آیه‌ای که درباره ولایت امیرالمومنین(ع) است، می‌فرماید:« إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِینَ آمَنُواْ الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاَةَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَهُمْ رَاکِعُونَ» (1) و بع این ترتیب، مساله ولایت ایشان را در کنار مساله زکات که مساله‌ای اقتصادی است بیان می‌کند.
این که دشمنان ایشان فدک را از وی می‌گیرند، تحریم اقتصادی بوده است. اما ایشان چه کردند؟ آیا در آن بیست و پنج سال دست روی دست گذاشتند؟
سبک زندگی جهادی ایشان ادامه پیدا کرد، با دست مبارک خود چاه حفر می‌کردند، چاه‌هایی که هنوز بعد از گذشت 1400 سال آب دارند، و بلافاصله آن‌ها را وقف می‌نمود. ایشان به تنهایی بیشترین نقش را در تولید
داشتند.
منظور از مدیریت اقتصادی ایشان و تلاش وسیع‌شان برای تولید، دنیا طلبی و رفاه زدگی نبود. همانطور که ریاضت اقتصادی نامطلوب است، رفاه زدگی، غلبه طمع و دنیا طلبی به صورتی که تمام هم و غم انسان رسیدن
به آن باشد هم مطلوب نیست.
دنیا ابزار است. باید از آن خوب و صحیح استفاده کرد، نباید در آن اسیر شد.
امام المتقین خطاب به دنیا می‌گویند:«دنیا تو از استخوان خوک در دست آدم جذامی برای من پست تری.»
اما دلیل اهمیت اقتصاد، در دین اسلام چیست؟
مبحث اقتصاد یکی از دو جایی است که شیطان با ما در آن مشارکت می‌کند.«و شارکهم فی الاموال و الاولاد»(2) چرا در اموال؟
امام حسین(ع) در روز عاشورا خطاب به لشگریان دشمن می‌فرمایند: «شما مقابل من ایستادید چون شکم‌هایتان از حرام پر شده است.»
کسی که لقمه حرام وارد زندگی‌اش شود دیگر نمی‌تواند منتظر امام زمانش باشد، مقابل امام زمانش می‌ایستد.
داستان قارون که در قرآن آمده است، نکته مهمی در این باره دارد.
قارون از نزدیکان حضرت موسی بود و ایشان را قبول داشت. « إِنَّ قارُونَ کانَ مِنْ قَوْمِ مُوسى»(3) به خاطر این نزدیکی، از اتفاقاتی که قرار بود بیفتد، عذاب‌های الهی، خبر داشت و می‌دانست که قرار است ملخ گندم مردم را از بین ببرد، هرچه سرمایه داشت گندم خرید و انبار کرد؛ چون به حقانیت وعده‌های پیامبرش ایمان داشت.
آفت که گندم‌های مردم را خورد، گندم‌هایش را به چند برابر قیمت به مردم گرسنه فروخت. مال حرام اندوخت.
در آخر داستان قارون در قرآن، خداوند متعال می‌فرماید: قارون نسبت به موسی(ع) گفت: « فَقالُوا ساحِرٌ کَذَّابٌ»(4)؛ زیرا لقمه‌ی حرام خورد، پس پیامبرش را تکذیب کرد.
در بحث مدیریت جهادی و اقتصاد مقاومتی، چهار عنصر مهم مطرح است:
الف) اولین و مهم‌ترین مساله: پرهیز از لقمه حرام
ب) اصلاح الگوی مصرف
متاسفانه ما مصرف‌گرا هستیم. اگر مصرف بی رویه ما ادامه پیدا کند، ابعاد استراتژیک خود را در حوزه انرژی از دست خواهیم داد.
ج) اصلاح نظام تبلیغاتی
در تبلیغات ما مصرف‌گرایی پر رنگ می‌شود، آنچه که تبلیغات تلویزیونی و بیلبورد‌های سطح شهر به ما القا می‌کند این است که: اگر فلان وسیله را نخری یا بهمان وسیله را نداشته باشی، بدبختی، خوشحال نیستی و ... .
تبلیغات ما می‌گوید بخور، بخر، بچرخ و با این کار بصورت مداوم در ما احساس نیاز را به وجود می‌آورند.
آمریکا با آن اقتصادی که دارد چگونه کار تبلیغاتی می‌کند؟ بیلبوردی را نمایش می‌دهد که فردی با پالتو نشسته است و می‌گوید: سرما را تحمل می‌کنم ولی پولم را به ایران نمی‌دهم.
یا بیلبوردی که نشان می‌دهد دلارهایی که می‌ریزند تبدیل به موشک شهاب سه و گلوله در دست ایرانی‌ها می‌شود.
د)متاسفانه ما در زمینه «فهم اقتصادی» دچار فقریم، نه خود اقتصاد.
خداوند متعال حجت را بر ما تمام کرده است.
بیشترین منابع انرژی دنیا، نیروی کار فراوان، منابع و مواد معدنی بسیار، کشور چهار فصل، موقعیت خاص استراتژیک و ... ایران را از لحاظ سرمایه در جایگاه هجدهم جهان قرار داده است.
اما به خاطر فقر فهم اقتصادی، سال‌هاست که هر چه بخواهند به اسم اقتصاد به خورد ما می‌دهند.
تحریم اثرگذار است اما بسیاری از مشکلات کشور به خاطر سوء مدیریت است و ربطی به تحریم ندارد. جمله زیبای امام که فرمود:«ما را از تحریم‌ها نترسانید ما فرزندان رمضانیم» یک شعار نه فقط برای ما که باید برای جهان اسلام باشد.
بله ما را از چه چیز می‌ترسانید ما در ماه رمضان آموختیم که اگر روزی در وضعیت شعب ابیطالب قرار گرفتیم (که البته الان در وضعیت بدر و خیبریم نه شعب) یک خرما را شش نفر بخوریم اما با مشرکین و کفار بیعت نکنیم.
پینوشت:
1. المائده: 55
2. الاسراء:64
3. القصص: 76
4. غافر: 24
