آنچه که انسان‌ها به عنوان زم?نه ساز? ظهور، م?‌توانند انجام دهند، ازب?ن بردن زم?نه ها?? است که موجب غ?بت آن حضرت شده و ا?جاد آمادگ? در خود است بسم الله الرحمن الرح?معوامل ظهور به چ?زها?? گفته م? شود که زم?ن? ظهور امام زمان (عج) را فراهم م? کند و از علل ظهور آن حضرت محسوب م? گردند. دربار? آن با?د گفت: هر چند عامل اصل? ظهور امام زمان (عج) "اراد? اله?" است، ول? آنچه که انسان ها به عنوان زم?نه ساز? ظهور، م? توانند انجام دهند، ازب?ن بردن زم?نه ها?? است که موجب غ?بت آن حضرت شده و ا?جاد آمادگ? در خود است. ا?ن آمادگ? ن?ز با انجام وظا?ف و تکال?ف? که بر عهد? آنهاست به و?ژه تکال?ف زمان غ?بت مثل: انتظار فرج، دعا، صبر، خودساز?، رشد فکر?، اجتماع? به دست م? آ?د. البته ا?ن آمادگ? با?د متناسب با پذ?رش حکومت جهان? باشد؛ ?عن? عموم?ت داشته و گسترده باشد و افکار عموم? برا? تأ??د و پشت?بان? ا?شان مه?ا باشند.هر چ?ز? که در ظهور امام زمان (عج) نقش دارد و از علل ظهور آن حضرت محسوب م? گردند عوامل ظهور محسوب م? شوند. در بار? آن با?د گفت: هر چند عامل اصل? ظهور امام زمان (عج) "اراد? اله?" است، ول? آنچه که انسان ها به عنوان زم?نه ساز? ظهور م? توانند انجام دهند، ا?جاد آمادگ? در خودشان است؛ چون هر انقلاب و نهضت? که برا? هدف مع?ن? به وجود م? آ?د، در صورت? پبروز است که زم?نه ها? آن از هر جهت فراهم باشد، در غ?ر ا?ن صورت انقلاب با شکست روبرو خواهد شد.ق?ام امام زمان (عج) از ا?ن قاعده مستثن? ن?ست و در صورت? م? تواند پ?روز شود که شرا?ط آن فراهم گردد.[1]پس آمادگ? مردم از علل و عوامل مهم ظهور است؛ ?عن? عموم مردم خواستار آن حضرت باشند و افکار عموم? برا? تأ??د و پشت?بان? ا?شان مه?ا باشد. به عبارت د?گر با?د عوامل اخت?ار? و قابل تغ??ر غ?بت آن حضرت را بر طرف نمود.توض?ح ا?ن که بر اساس آنچه در روا?ات، در بار? عوامل غ?بت آمده، برخ? از آنها در اخت?ار ما ن?ست و قابل تغ??ر نم? باشد مانند:1. ب?عت کس? بر عهد? آن حضرت نباشد.[2]2. محافظت ا?شان از خطر کشته شدن.[3]3. آزما?ش اله?.[4]4. علل ناشناخته؛ چنان که بعض? از روا?ات‏ ب?انگر ا?ن نکته‏اند که امامان معصوم از علت اصل? غ?بت آگاه اند، اما مأمور به ب?ان آن ن?ستند. لذا سر بسته و به طور اجمال حکمت‏ها?? از آن را ب?ان کرده ‏اند. دل?ل ا?ن ادّعا روا?ت عبداللّه بن فضل هاشم? از امام صادق (ع) است که امام به و? فرمود: برا? صاحب امر غ?بت? است که چاره‏ ا? از آن ن?ست. هر مبطل? در آن شک م?‏ کند. به او گفتم: فدا?تان شوم، (غ?بت) برا? چ?ست؟ فرمود: برا? امر? که اجاز? کشف آن را برا? شما ندار?م. گفتم: حکمت غ?بت او چ?ست؟ فرمود: حکمت غ?بت او همان حکمت غ?بت حجت‏ها? خداوند قبل از اوست. حکمت آن کشف نم?‏ شود، مگر بعد از ظهور او. همان طور که حکمت سوراخ کردن کشت? و کشتن پسر و برپا?? د?وار توسط حضرت خضر برا? حضرت موس? (ع) کشف نشد مگر هنگام جدا?? آنها.[5]روشن است که ا?ن عوامل در اخت?ار انسان ها ن?ست تا بتوانند تغ??ر دهند.اما برخ? د?گر از عوامل غ?بت قابل تغ??ر است. چنان که در برخ? از توق?عات شر?فه به ا?ن مسئله اشاره شده است که ب?‏وفا?? مردم و گناهان آنان زم?نه ‏ساز غ?بت حضرت حجت شده است."اگر خداوند به ش?ع?ان ما توف?ق همدل? در وفا? به عهد? که بر ا?شان است عنا?ت م?‏ فرمود مبارک? د?دار ما برا? ا?شان به تأخ?ر نم?‏ افتاد و در سعادت مشاهده ما با معرفت? شا?سته و درست شتاب م?‏شد. چ?ز? ما را از ا?شان محبوس نکرده است، مگر اعمال ناخوشا?ند و ناپسند? است که از آنها به ما م?‏رسد".[6]مضمون ا?ن توق?ع آن است که ب?‏وفا?? ش?ع?ان نسبت به عهد و پ?مان با آن حضرت موجب طولان?‏تر شدن غ?بت و حرمان از وصال شده است. پس همدل? ش?ع?ان در وفا? به عهد [آن حضرت] م?‏تواند عامل? برا? تعج?ل در ظهور باشد.[7]علاوه بر ا?ن مطالب با?د توجه داشت که مردم در عصر غ?بت، افزون بر تکال?ف عموم?، در خصوص مسئل? غ?بت وظا?ف? بر دوش دارند که با انجام آنها ضمن وصول به اجر و ثواب، گام‏ ها?? ن?ز در زم?ن? ظهور برخواهند داشت که به برخ? از آنها اشاره م? کن?م:الف- صبر:در روا?ت? امام رضا (ع) م?‏فرما?د: چه قدر ن?کو است صبر و انتظار فرج. آ?ا نشن?د? ا?ن سخن خداوند را که: "فارتقبوا اِنّ? معکم رق?ب". و ا?ن سخن او که: فانتظروا اِنّ? معکم من المنتظر?ن. منتظر باش?د من هم با شما در انتظارم. همانا فرج پس از ناام?د? م?‏آ?د و کسان? که قبل از شما بودند صبورتر از شما بودند. [8]تعب?ر "عل?کم بالصبر" صراحت دارد، در ا?ن که وظ?ف? ش?ع?ان در عصر غ?بت، صبر بر فراق است. البته روشن که صبر به معنا? استقامت داشتن در اعتقاد و عمل و ط? نمودن خط و مکتب آن حضرت است.ب- انتظار:هر چند از روا?ت بالا وظ?فه انتظار ن?ز به خوب? معلوم م?‏شود، ول? دربار? انتظار با?د گفت: پ?امبر و ائم? اطهار با تأک?د بس?ار بر ا?ن امر پا? فشرده‏اند. در روا?ت? از پ?امبر (ص) م?‏خوان?م که فرمود: برتر?ن اعمال امت من انتظار فرج است.[9]عل?(ع) در پاسخ کس? که از و? پرس?د: کدام عمل نزد خداوند محبوب‏تر است؟ فرمود: انتظار فرج.[10]امام صادق (ع) م?‏فرما?د: نزد?ک‏تر?ن حالت بنده به خداوند و راض?‏تر?ن چ?ز نزد او ا?ن است که هرگاه حجت خدا از آنها پنهان شود و برا?شان ظاهر نشود و از آنها پوش?ده شود و مکانش را ندانند در ا?ن هنگام صبح و شام منتظر فرج او باشند[11].روشن و بد?ه? است که انتظار بر دو قسم است: انتظار تکو?ن? و انتظار تشر?ع?.در انتظار تکو?ن?، منتظر بودن ب?ش‏تر به شکل منف? و همراه با سست? صورت م?‏گ?رد، اما انتظار تشر?ع?، پو?ا و همراه با علم و عمل است. مؤ?د ا?ن سخن، کلام امام سجّاد(ع) است که م?‏فرما?د: منتظران ظهور او برتر?ن اهل هر زمانند؛ ز?را خداوند متعال به آنها عقل و فهم و شناخت? عطا فرموده است که غ?بت در نزد آنان به منزل? مشاهده گرد?ده است. آنان را در آن زمان به منزل? مجاهدان با شمش?ر در کنار رسول خدا (ص) قرار داده است. آنان حق?قتا خالصند و ش?ع?ان راست?ن و دعوت کنندگان به د?ن خدا در پنهان و آشکارند.[12]منتظر واقع? در بعد علم?، آن چنان معرفت? دارد که غ?بت برا? او همانند مشاهده است؛ ?عن? در شناخت امام زمان خود، شک و ترد?د ندارد و در بعد عمل? آشکارا و نهان به دعوت و تبل?غ مشغول است.اگر منتظر منف? دست بر دست م?‏گذارد و به بهانه ا?ن که کار? از ما ساخته ن?ست و کار? برا? زم?نه ساز? ظهور نم? ‏کند، منتظر مثبت شب و روز بر علم و معرفت و عمل خود م?‏ افزا?د، خود را آماد? ظهور م?‏نما?د، و تلاش دارد تا خود را از سنخ منتظر کند.چک?د? سخن آن که در انتظار مثبت ا?مان به غ?ب، گرا?ش به عدالت، تنفر از ظلم، اعتراف به حق و دعوت به خ?ر و صلاح نهفته است.ج- دعا:در برخ? روا?ات عمده ‏تر?ن وظ?ف? عصر غ?بت را دعا دانسته‏اند. از جمله در توق?ع اسحاق بن ?عقوب که به وس?ل? محمد بن عثمان در?افت شده است، فرمود: برا? تعج?ل در فرج ز?اد دعا کن?د... .[13]د- انقطاع:در روا?ت? از امام صادق (ع) م?‏خوان?م که فرمود: "همانا ا?ن امر (ظهور مهد?) نم?‏ آ?د شما را مگر پس از ناام?د?".[14]در روا?ت د?گر? امام رضا (ع) م?‏فرما?د: "همانا فرج پس از ناام?د? م?‏آ?د و کسان? که پ?ش از شما بودند صابرتر از شما بودند"[15].ا?ن بدان معناست که تا انسان چشم ام?د به قدرت‏ها? غ?راله? داشته باشد، عطش عدالت مهدو? در او وجود ندارد و آن گونه که با?سته و شا?سته است، مهد?‏ جو و مهد?‏ خواه نخواهد بود.شا?د به هم?ن جهت ?ک? از نشانه ها? آغاز انقلاب امام زمان، فراگ?ر? ظلم و جور در جهان ب?ان شده است. ا?ن مطلب را از دو راه م? توان ثابت کرد:1. پبامبر گرام? فراگ?ر? ظلم و جور را، نشان? آغاز انقلاب دانسته و در حد?ث? که محدثان اسلام? نقل کرده اند، فرموده است: زم?ن را پر از قسط و عدل م? کند، چنان که از ظلم و جور پرگردد.[16]2. فشار و اختناق هرگاه از حدّ بگذرد، ما?? انفجار م? گردد. انفجارها? اجتماع?، مانند انفجار ها? مکان?ک? است که در درج? مع?ن? از فشار، انفجار رخ م? دهد. در حق?قت گسترش فساد به وس?ل? ضحاکان زمان، انقلاب را نزد?ک تر م? کند، در نت?جه بذر ها? انقلاب را آب?ار? م? نما?د، تا لحظه ا? که بحران به اوج خود برسد و انقلاب صورت پذ?رد. البته ، با?د توجه داشت که صرف گسترش فساد کاف? ن?ست، بلکه رشد آگاه? هم در ا?ن زم?نه لازم است.مقصود از بالا رفتن سطح آگاه?، ا?ن است که انسان ها، به موقع?ت و ارج وجود خود پ? ببرند و تحمل ظلم و فساد را زندگ? ننگ?ن و مرگبار? تلق? کنند که شا?ست? مقام انسان ن?ست. آن گاه با ارز?اب? شرا?ط و امکانات خود و ستم قدرت ها? طاغوت?، بذر انقلاب را در سرزم?ن مستعد و آماده بپاشند و از راه ها? گوناگون، در آب?ار? آن بکوشند. ناگفته پ?داست، تا زمان? که در توده ها چن?ن آگاه? پد?د ن?ا?د و انسان ها بر ارزش خود واقف نگردند و امکانات خود و طرف را درست نسنجند، انقلاب کور? رخ م? دهد که نم? تواند، مصالح مردم را تضم?ن کند.به عبارت روشن تر، برا? تحقق ?ک انقلاب، تنها گسترش فساد و ?ا وجود ?ک رهبر لا?ق کاف? ن?ست، بلکه علاوه بر ا?ن، آمادگ? روح? و فکر? لازم است که مردم در موقع مناسب بها? انقلاب را که همان ا?ثارگر? و شهادت در راه هدف است، بپردازند. در غ?ر ا?ن صورت، سست?، تنبل? و اکتفا به وضع موجود، در روح جامعه لانه م? گز?ند، و اند?ش? انقلاب به ذهن آنان راه پ?دا نم? کند و با تمسک به منطق "موس? به د?ن خود، ع?س? به د?ن خود"، و ?ا "هر کس با?د گل?م خود را از آب ب?رون ببرد"، "من چه کار به کار د?گران دارم" و امثال ا?ن جملات، وضع موجود را که توأم با ?ک نوع راحت طلب? است، بر ق?ام و انقلاب و تحمّل زندان و شکنجه و قتل و اعدام ترج?ح م? دهد.[17]علاوه ا?ن که برا? تحقق ق?ام حضرت مهد? (عج)، ?ک ارتش مه?ّا و ن?رو? ضربت? کارآمد لازم است که پشت سر امام (عج) ا?ستاده و گوش به فرمان و? باشد. از ا?ن جهت با?د در جهنم سوزان ظلم و جور و فساد و تبع?ض، افراد فداکار? پرورش ?ابند، تا پ?ام آور بهار عدالت باشند. ا?ن گروه با?د به ن?رو? ا?مان و تقوا مجهز گردند، و جانباز و فداکار باشند.به طور خلاصه، گسترش فساد و ظلم، اگر منجر به "انظلام"؛ -?عن? پذ?رش ظلم و ستم- بشود، ه?چ گاه زم?ن? ق?ام عل?ه آن نخواهد شد. بلکه تنها در صورت? مف?د است که مقدمه مبارزه در جهت تحقق عدالت و ن?ک? باشد. بد?ه? است که ا?ن مقدمه ن?ز ه?چ گاه عمل? نخواهد شد، مگر زمان? که مردم، بد? ظلم را بدانند و در برابر آن، مظاهر صلاح و تقوا? فرد? و اجتماع? را ن?ز بشناسند و تنها راه ا?ن شناخت، دعوت مردم به سمت صلاح و تقواست.احاد?ث فراوان? دار?م که گروه? در زمان ها? مختلف با حرکت ها? اصلاح گرانه در جوامع بشر?، زم?نه ساز ظهور حجت خواهند بود. ا?ن احاد?ث در برخ? از کتاب ها گرد آمده است.[18]در ا?ن جا به ?ک? از ا?ن احاد?ث اشاره م? کن?م: صاحب کشف الغمة از پ?امبر (ص) نقل م? کنند که فرمود: "مردم? از مشرق خروج م? کنند و برا? حضرت مهد? زم?نه ساز? م? کنند".[19]ه- تقوا و دور? از گناه:در احاد?ث? که پ?امبر (ص) و ائم? اطهار (ع)، وظا?ف منتظران را مع?ن کرده اند، همه جا سخن از تقوا، ورع، عفاف، صلاح، سداد، دور? از گناه و قرب به خداست. به عنوان نمونه، امام صادق (ع) فرمود: "هر کس خوشنود م? شود که از اصحاب قائم (ع) باشد، پس با?د منتظر باشد و به ورع و اخلاق ن?کو عمل کند، در حال? که منتظر است. اگر چن?ن شخص?، پ?ش از ظهور حضرتش بم?رد، اجر او مانند کس? است که زمان ظهور آن حضرت را درک کرده است. پس (در جهت ن?ک? ها) بکوش?د و منتظر باش?د. (ا?ن انتظار) گوارا باد بر شما ا? گروه رحمت شده".[20]علما? گذشت? ما، دربار? وظا?ف و تکال?ف منتظران در زمان غ?بت، کتاب ها?? مستقل نوشته ?ا فصول? از کتاب ها? خود را اختصاص داده اند، مانند کتاب "نجم الثاقب" تال?ف مرحوم حاج م?رزاحس?ن نور? (متوف? 1327)، دو کتاب "مک?ال المکارم" و "وظ?فه مردم در زمان غ?بت امام زمان (ع)" تال?ف مرحوم م?رزا محمد تق? موسو? اصفهان? (متوف? 1348). در ا?ن کتاب ها و مشابه آنها تنها بر اساس روا?ات ائمه (ع) به عوامل ظهور و وظا?ف منتظران اشاره شده است، البته از نظر عقلا?? ن?ز م?‏توان گفت: تشک?ل حکومت جهان? با آن عظمت و شکوه، به صورت دفع? هر چند محال ن?ست، اما دل?ل عقل? ?ا نقل? معتبر بر چن?ن وقوع? ندار?م. هر چند ممکن است خود ظهور به دل?ل عدم توق?ت (ب?ان نشدن وقت)، به طور "دفع?" و ناگهان? صورت گ?رد، اما قطعا نم?‏توان گفت بدون ه?چ زم?نه ‏ا? انجام م?‏شود.شه?د مطهر? م?‏نو?سد: بعض? از علما? ش?عه که به برخ? از دولت‏ها? ش?ع? معاصر خود حسن ظن داشته ‏اند، احتمال داده‏اند که دولت حقّ? که تا ق?ام مهد? موعود ادامه خواهد ?افت، همان سلسله مورد نظر باشد.[21]ا?ن سخن ب?انگر آن است که علما? ش?عه به حکومت زم?نه‏ ساز عق?ده داشته‏ اند و ا?ن ?ک امر طب?ع? است؛ چرا که وقت? انسان منتظر مهمان عز?ز? باشد، سع? م?‏کند فضا و مکان و استقبال کنندگان را در حد امکان، با مقام فرد منتظر کاملاً همانند کند. چگونه ممکن است فرد منتظر، در انتظار کس? باشد که به دل?ل اجرا? عدالت، پ?اده کردن احکام اله? و جلوگ?ر? از فحشا، محکوم دادگاه او و طعم? شمش?ر و? باشد؟آ?ت اللّه مکارم ش?راز?، دربار? آمادگ?‏ ها? لازم برا? حکومت جهان? م?‏ نو?سد: برا? ا?ن که دن?ا چنان حکومت? را پذ?را باشد، چند نوع آمادگ? لازم است:1. آمادگ? فکر? و فرهنگ?؛ ?عن? سطح افکار مردم جهان آن چنان بالا رود که بدانند مثلاً مسئل? "نژاد" ?ا "مناطق مختلف جغراف?ا??" مسئل? قابل توجه? در زندگ? بشر ن?ست و تفاوت رنگ‏ها و زبان‏ها و سرزم?ن ‏ها نم?‏تواند بشر را از هم جدا سازد.2. آمادگ? اجتماع?؛ مردم جهان با?د از ظلم و ستم و حکومت ها? موجود خسته شوند، تلخ? ا?ن زندگ? ماد? و ?ک بعد? را احساس کنند و حت? از ا?ن که ادام? ا?ن راه ?ک بعد? ممکن است در آ?نده مشکلات کنون? را حل کند، مأ?وس گردند.3. آمادگ?‏ها? تکنولوژ? و ارتباط?؛ بر خلاف آنچه بعض? م?‏پندارند که رس?دن به مرحل? تکامل اجتماع? و رس?دن به جهان? آکنده از صلح و عدالت، تنها با نابود? تکنولوژ? جد?د امکان‏پذ?ر است، وجود ا?ن صنا?ع پ?شرفته نه تنها مزاحم ?ک حکومت عادلانه جهان? نخواهد بود، بلکه شا?د بدون آن وصول به چن?ن هدف? محال باشد. سپس م?‏ افزا?د معجزه، استثنا?? است منطق? در نظام جار? طب?عت، برا? اثبات حقان?ت ?ک آ??ن آسمان?، نه برا? ادار? هم?شگ? نظام جامعه.[22]4. آمادگ?‏ها? فرد?؛ حکومت جهان? قبل از هر چ?ز ن?ازمند عناصر آماده و با ارزش انسان? است تا بتواند بار سنگ?ن چنان اصلاحات وس?ع? را به دوش بکشد.ا?ن در درج? اوّل ن?از به بالا بردن سطح اند?شه، آگاه?، آمادگ? روح? و فکر? برا? پ?اده کردن آن برنام? عظ?م را دارد. منتظر واقع? برا? چنان برنامه مهم? نم?‏تواند نقش تماشاچ? داشته باشد.[23]